W wielu przypadkach do wykonanej pracy w ramach umowy o dzieło autorzy przekazują majątkowe prawa autorskie dla zleceniodawcy. Oznacza to, że ten ostatni może dysponować danym utworem – publikować, umieszczać, prezentować, eksponować itp. praktycznie w dowolnym miejscu otaczającej nas rzeczywistości. Czy może jednak w takim dziele dokonać jakichś zmian, modyfikacji, ulepszeń itp? Czasem tak, czasem nie – od czego to zależy?

Twórca wykonał dla nas dzieło np. w postaci opisu, który mamy zamiar opublikować na naszej stronie firmowej. Majątkowe prawa autorskie zostały przekazane, tekst widnieje już na stronie, jednak po jakimś czasie dochodzimy do wniosku, że chcemy go zmodyfikować, dodać kilka zdań, zmienić kilka słów… Podobnie w przypadku innych utworów – logo firmowego, plakatu reklamującego usługi, projektu architektonicznego, książki dla dzieci, ozdobnej szafy, tłumaczenia utworu – słowem wszelkich dzieł, do których najczęściej przenosi się majątkowe prawa autorskie.

Twórca ma do majątkowych praw autorskich pełne prawo ponieważ włożył w wykonanie dzieła swoje intelektualne moce, stworzył coś osobistego, niepowtarzalnego, autorskiego wytwarzając między sobą a owym dziełem więź – kategorię definiowaną w przepisach o prawie autorskim i prawach pokrewnych.

Więź jest kluczową kategorią podczas procesu dokonywania zmian przez zleceniodawcę w dziele wykonanym przez wykonawcę. W wyroku z 2014 roku wyjaśnił to Sąd Najwyższy:

„Ochronie podlega więź autora z utworem, rozumiana jako stosunek autora do dzieła, wynikający z psychicznego, emocjonalnego i intelektualnego związku z utworem. Ścisłe powiązanie tych praw z osobą twórcy powoduje, że nie można się ich zbyć ani zrzec, jak również nie podlegają one ograniczeniu czasowemu”.

Więź twórcy z jego dziełem jest tak ważna, iż została opisana w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Gwarantuje twórcy ochronę prawną gdy podmiot, któremu majątkowe prawa autorskie zostały przekazane swoim działaniem ją osłabia lub narusza. Wynika to z faktu, iż majątkowe prawa autorskie twórca może przekazać, jednak nigdy nie pozbywa się tzw. autorskich praw osobistych – czyli opisanej już wyżej więzi. To prowadzi nas do zapisu w ustawie o prawie autorskim:

„Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem, a w szczególności prawa do nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, a także prawa do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.”

Jak i kiedy można coś zmienić?

Czyli nabywca majątkowych praw autorskich nie może nic zmienić w dziele, prawo wiąże mu ręce, szczelnie chroniąc więź twórcy z dziełem? Nie do końca. Istnieją wyjścia z tej sytuacji, a zleceniodawca ma pewne możliwości ingerencji w „nienaruszalność” dzieła.

Przede wszystkim – co właściwie jest wyjściem najczęściej stosowanym i najprostszym – najlepiej się porozumieć z wykonawcą i dokonać zmian przy pełnym zrozumieniu obu stron. Zdarzają się jednak przypadki, że takie porozumienie nie jest możliwe – może to być brak dobrej woli wykonawcy, czasem niemożność skontaktowania się z nim, czasem kwestia szybkiej decyzji pod presją czasu. Warto więc wiedzieć, jakich zmian możemy dokonać bez zgody twórcy. Wiele wyjaśnia artykuł 49 ustęp 2 ustawy o prawie autorskim i pokrewnych prawach majątkowych.

„Następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić.”

Niestety orzecznictwo w tym przypadku posługuje się kategoriami dość ogólnymi – tak żeby miały zastosowanie do każdego z obszarów działalności, czy też branż, w których powstają utwory i możliwość przekazywania do nich praw autorskich. Można dokonać zmian w dziele, ale takich, które nie naruszają więzi.

Można więc dać bardziej wyraziste kolory na plakacie, który chcemy po jakimś czasie wydrukować w większym formacie i umieścić na bilbordach – po to, żeby plakat był lepiej widoczny. Tekst literacki można zmienić powołując się na konieczność dokonania zmian gramatycznych, ortograficznych lub stylistycznych czy dostosowaniu układu tekstu na przykład do makiety książki. W przypadku filmu możemy bez problemu dodać dubbing, napisy czy lektora dla niesłyszących. W przypadku logo możemy zmienić intensywność barw itp.

Takie modyfikacje wydają się na pierwszy rzut oka mało znaczące, bardzo drobne – często jednak są pożądane przez właściciela dzieła posiadającego majątkowe prawa autorskie i przede wszystkim wynikają z przesłanki słusznego interesu stron oraz braku słusznej podstawy sprzeciwu autora. To nas ostatecznie prowadzi do wyroku Sadu Apelacyjnego w Krakowie z października 1997 roku:

„Nie każda zmiana dowolnego elementu treści lub formy utworu narusza prawo do jego integralności lecz tylko taka jego zmiana, która zrywa lub osłabia wieź twórcy z utworem, usuwa lub narusza więź między utworem, a cechami indywidualizującymi jego twórcę.”

Nieuprawniona zmiana – konsekwencje

Co się stanie, gdy jednak nabywca autorskich praw majątkowych naruszy integralność dzieła bez porozumienia z autorem? Nabywca traci wtedy prawo do jakiegokolwiek korzystania z danego utworu. Twórca może w takiej sytuacji umowę wypowiedzieć lub od niej odstąpić – i jednocześnie ma prawo do otrzymania wynagrodzenia za wykonanie dzieła lub zachowania go, gdy zostało wcześniej już wypłacone.