Umowa o dzieło to jedna z najczęściej wybieranych umów cywilnoprawnych. Są jednak sytuacje, w których jej zawarcie i praca w oparciu o nią może narazić nas na straty. By ustrzec się przed konsekwencjami, warto wiedzieć, kiedy nie podpisywać tego typu dokumentów.

Istnieją dwa ważne ograniczenia dla pracy na umowie o dzieło. Pierwsze ograniczenie to posiadanie statusu osoby bezrobotnej. Drugie — to przebywanie na zwolnieniu lekarskim, potocznie zwanym L4. Zawarcie umowy o dzieło podczas przebywania na L4, może prowadzić do utraty świadczeń takich jak zasiłek chorobowy, zasiłek opiekuńczy, zasiłek macierzyński, zasiłek wyrównawczy i świadczenie rehabilitacyjne.

Umowa o dzieło a ubezpieczenie zdrowotne

Rozróżniamy dwa rodzaje umów – cywilnoprawne (umowa zlecenie i umowa o dzieło) i umowę o pracę. Na umowie o pracę opłacamy wysokie składki ubezpieczeniowe, ale przysługują nam takie przywileje, jak gwarancja płatnego urlopu, minimalne wynagrodzenie czy ubezpieczenie społeczne, w tym zdrowotne.

W przypadku umowy zlecenia kwestia ubezpieczeń społecznych zależy od tego, czy zleceniobiorca posiada inne tytuły do ubezpieczenia – inną umowę zlecenia, umowę o pracę lub jest objęty ubezpieczeniem współmałżonka.

Umowa o dzieło jako jedyna spośród tych umów nie jest objęta składką ubezpieczeniową ZUS. Wykonawca może zdecydować się na dobrowolne odprowadzanie składki zdrowotnej, jednak nie ma obowiązku opłacania innych składek.

Umowy cywilnoprawne a zwolnienie lekarskie – czy przysługuje?

Jedynie osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym mogą otrzymać zwolnienie lekarskie. Dotyczy ono więc umowy o pracę i umowy zlecenia.

Często jednak zdarza się, że osoby zatrudnione na etacie decydują się wykonać dodatkowe zlecenie, by podnieść swoje wynagrodzenie. Wtedy może dojść do sytuacji, kiedy pracownik z powodu choroby przebywa na L4, a jednocześnie chce świadczyć usługi na podstawie umowy o dzieło.

Kiedy wykonawca wykonuje dzieło będąc jednocześnie na zwolnieniu lekarskim, naraża się na utratę świadczeń, nawet jeśli dzięki temu dotrzymuje określonych terminów.

Umowa o dzieło a zwolnienie lekarskie – czy podczas zwolnienia chorobowego można pracować?

Przebywanie na L4, szczególnie gdy nie jest się obłożnie chorym, a na przykład unieruchomionym z powodu złamania nogi, może wydawać się znakomitą szansą na podniesienie swojego wynagrodzenia, np. wykonując projekt w oparciu o umowę o dzieło. Mając już podpisaną umowę o dzieło, wykonawca chce wywiązać się z odpowiedzialności i dostarczyć zlecenie w terminie. Czy jednak praca w oparciu o umowę o dzieło podczas L4 jest legalna?

Zwolnienie lekarskie służy odzyskaniu przez pracowników zdolności do pracy. Otrzymują oni wtedy również świadczenia, które mają zrekompensować w całości lub części ich wynagrodzenie, jakiego nie mogli otrzymać z powodu niezdolności do pracy.

Oznacza to, że L4 na umowie o pracę obejmuje nie tylko dany etat, ale także zakaz świadczenia usług wynikających z umowy o dzieło. Na mocy art. 17 ust. 1 jednym z warunków otrzymania świadczenia pieniężnego w tym okresie jest wstrzymanie się od wykonywania wszelkich obowiązków zawodowych.

Umowa o dzieło na L4 – co nam grozi?

Jeżeli podejmujemy się pracy w ramach umowy o dzieło podczas przebywania na L4, ZUS ma prawo zakwestionować nasze prawo do otrzymania świadczeń pieniężnych z zasiłku chorobowego oraz nakazać zwrot wypłaconych już środków. Wynika to z orzecznictwa Sądu Najwyższego, który ma swoje posadowienie w wyroku z 2005 roku (I UK 370/04):

Pracą zarobkową, której wykonywanie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego na podstawie art. 17 ustawy z 25 czerwca 1999 r., jest każda aktywność ludzka zmierzająca do osiągnięcia zarobku, w tym pozarolnicza działalność gospodarcza, choćby nawet polegająca na czynnościach nieobciążających w istotny sposób organizmu przedsiębiorcy i zarazem pracownika pozostającego na zwolnieniu lekarskim.

Od początku 2021 roku ZUS kontroluje praktycznie wszystkie umowy o dzieło zawierane w Polsce. Taki obowiązek został wprowadzony przepisami tzw. tarczy antykryzysowej 2.0, a dokładnie w art. 22 ustawy z dnia z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2020. 568).

Szerzej pisaliśmy o tym w artykule: „Zgłaszanie do rejestru ZUS umów o dzieło – nowy obowiązek”

Zawieranie umów o dzieło podczas przebywania na zwolnieniu lekarskim

Umowy podpisane podczas L4 są ważne i wiążące. I choć wydaje się, że podpisanie umowy nie równa się temu, że od razu zajmiemy się wykonywaniem określonych działań, to jednak z punktu widzenia ZUS-u takie działania równają się niewłaściwemu wykorzystaniu zwolnienia lekarskiego.

Dodatkowo umowa o dzieło, jako umowa rezultatu zakłada, że zleceniodawca otrzyma zamówione dzieło w określonym czasie. Jeśli przebywamy na L4, może się zdarzyć, że z powodu choroby nie dotrzymamy określonych w umowie terminów. W przypadku umowy o dzieło nie możemy się podeprzeć zwolnieniem lekarskim, bo nie zwalnia nas ono z obowiązków.

Umowa o dzieło nie powinna więc być zawierana ani realizowana w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim. Jeśli rzeczywiście chcemy podjąć się danego zlecenia, lepiej umówić się ze zleceniodawcą na inny termin podpisania umowy, który nie będzie kolidował z naszym L4.

Prowadzenie własnej działalności na zwolnieniu lekarskim

Inaczej sprawa wygląda, gdy to osoba prowadząca działalność gospodarczą chce zawrzeć umowę cywilnoprawną, przebywając jednocześnie na zwolnieniu lekarskim. Wyrok Sądu Najwyższego z 2009 roku (II UK 359/08), podaje co następuje:

„Czynności formalnoprawne podejmowane w okresie niezdolności do pracy przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w związku z posiadanym przez nią statusem pracodawcy nie są pracą zarobkową powodującą utratę prawa do zasiłku chorobowego”.

Oznacza to, że podpisywanie niezbędnych umów podczas prowadzenia działalności gospodarczej jest dopuszczalne przez ZUS i nie skutkuje utratą świadczeń.

Umowa o dzieło a status bezrobotnego

Dla osób świadczących usługi istnieje jeszcze jedno ograniczenie w zawarciu umowy o dzieło. Jest to sytuacja, w której z różnych względów osoby takie są zarejestrowane w Urzędzie Pracy jako osoby bezrobotne.

Warto pamiętać, że wykonawca odpowiada za informowanie urzędu o swoim stanie zatrudnienia. Nawet jeśli przedmiotem umowy jest niewielki projekt, wykonawca powinien wyrejestrować się z Urzędu na czas wykonania umowy. Ponownej rejestracji dokonać może dopiero po jej zakończeniu.