Ile dokładnie osób pracuje w oparciu o umowy o dzieło? Ta najmniej opodatkowana i oskładkowana część umów cywilnoprawnych nie do końca słusznie kojarzy się z szarą strefą.
Z umowy o dzieło korzystają nie tylko osoby wykonujące prace dorywcze, ale również freelancerzy i przedstawiciele wolnych zawodów, tacy jak aktorzy, muzycy i dziennikarze.
Ile osób korzysta jednak z form zatrudnienia innych niż umowa o pracę? Czy robią to z własnej woli, czy wybierają umowy cywilnoprawne pod naciskiem zleceniodawców i klientów?
Umowa o dzieło w raportach Głównego Urzędu Statystycznego
Umowy regulujące stosunki między pracodawcą lub zleceniodawcą i pracownikami są obiektem zainteresowania nie tylko ekonomistów i polityków.
Główny Urząd Statystyczny regularnie bada sytuację na rynku pracy, również na potrzeby pracodawców i inwestorów.
Ile osób jest zatrudnionych w oparciu o umowy cywilnoprawne?
Z zeszłorocznego raportu GUS dowiadujemy się, że w roku 2015 w Polsce w oparciu o umowy cywilnoprawne pracowało nieco ponad milion osób – dokładnie 1,3 miliona. To 9% wszystkich zatrudnionych.
W badaniu uwzględniono tylko te osoby, dla których umowa zlecenia lub o dzieło jest jedynym źródłem dochodu. Nie uwzględniono w nim osób, które mają stałe zatrudnienie w oparciu o umowę o pracę, ale dorabiają na przykład przez wykonywanie zleceń jako freelancerzy.
Wliczono natomiast tę grupę, która korzysta z samozatrudnienia. Chodzi tu przede wszystkim o jednoosobowe działalności gospodarcze oraz osoby zawierające kontrakty managerskie.
Co ciekawe, odsetek osób pracujących w oparciu o niestandardowe formy zatrudnienia utrzymuje się na stałym poziomie od ostatnich czterech lat. To dobry prognostyk: oznacza, że coraz rzadziej zdarzają się przypadki nadużywania umów cywilnoprawnych.
Niewątpliwie na ten stan miały wpływ zmiany prawne w warunkach, na jakich zawierane są umowy zlecenia. Chodzi tu oczywiście o ustalenie minimalnej stawki godzinowej i wprowadzenie składek emerytalnych i ubezpieczeniowych.
Umowa o dzieło w statystykach
Spośród wszystkich umów wskazanych przez osoby, które pracują w nietypowych formach zatrudnienia, najczęściej wskazywana jest umowa zlecenia – to wybór 65% wszystkich „elastycznych” zatrudnień.
Drugie w kolejności jest samozatrudnienie. Najrzadziej wskazywane są właśnie umowy o dzieło i inne formy umów cywilnoprawnych, w tym kontrakty managerskie.
Umowa o dzieło i samozatrudnienie – przymus czy chęć?
Interesująca jest kwestia, czy umowy cywilnoprawne były zawierane z wyboru osób zatrudnionych, czy były narzucane przez pracodawców.
W przypadku umów zlecenia 85% respondentów deklarowało, że umowa nie była zwarta z ich woli, a wybrana pod naciskiem klientów.
Procent ten był znacznie niższy w przypadku umów o dzieło, kontraktów i samozatrudnienia – wynosił 64%. Połowę w tej grupie stanowią właśnie osoby prowadzące jednoosobową działalność gospodarczą, których pracodawca uzależnił nawiązanie współpracy właśnie od możliwości wystawienia rachunku. Pozostałe osoby z grupy korzystających z samozatrudnienia zdecydowały się na tę formę z własnej woli.
W tym miejscu warto przypomnieć, że aby rozliczać się z klientem za pomocą faktury VAT można również skorzystać z serwisu useme.eu, który umożliwia legalne wystawianie faktur bez prowadzenia firmy.
Kto pracuje w oparciu o umowę o dzieło?
Raport GUS wskazuje, że jest widoczna pewna różnica w tym, jakie umowy cywilnoprawne zawiązują kobiety i mężczyźni.
Wśród kobiet więcej jest bowiem zatrudnionych na umowę zlecenia niż mężczyzn (odpowiednio 75% kobiet i 56% mężczyzn). Tendencja ta odwraca się przy umowach o dzieło (14% mężczyzn i 5% kobiet) i samozatrudnienia (19% mężczyzn i 13% kobiet).
Umowy o dzieło i samozatrudnienie na tle rynku pracy w Polsce
Ten sam trend można zauważyć w procentowym udziale osób pracujących w nietypowych formach zatrudnienia na tle wszystkich osób zatrudnionych.
W oparciu o umowę zlecenia pracuje 3,5% wszystkich zatrudnionych kobiet i 2,3% wszystkich zatrudnionych mężczyzn.
Tendencja ta odwraca się przy umowach o dzieło, które dają 0,6% wszystkich zatrudnionych mężczyzn i 0,3% wszystkich zatrudnionych kobiet oraz przy samozatrudnieniu, gdzie jednoosobowe działalności gospodarcze prowadzone przez mężczyzn tworzą w sumie 0,8% rynku pracy, a przez kobiety 0,6%.
Nietypowe formy zatrudnienia są częściej spotykane wśród respondentów w przedziale wiekowym 15-24 lat oraz 60 lat i więcej. W obu grupach dominują przede wszystkim umowy zlecenia.
Jednocześnie poziom wykształcenia tylko w nieznacznym stopniu wpływa na ilość zawieranych umów cywilnoprawnych – odsetek ten najwyższy jest wśród osób z wykształceniem średnim (6,8% wszystkich zatrudnionych).
Umowa o dzieło w statystykach – podsumowanie
Przyzwyczajeni jesteśmy do mówienia o umowach cywilnoprawnych jako o umowach śmieciowych. Tymczasem badanie GUS pokazuje, że kwestia umów cywilnoprawnych dotyczy niewielkiej części całego rynku pracy.
Badanie pokazuje również, że umowy cywilnoprawne są potrzebnym narzędziem na rynku pracy – korzystanie z nich nie zawsze wynika z przymusu ze strony pracodawcy i bywa też wynikiem dobrowolnego wyboru.
Trudno też mówić o tym, że umowy cywilnoprawne są domeną osób z niższym wykształceniem. Dane zebrane przez GUS pokazują, że różne poziomy wykształcenia mają mniejszy wpływ na ilość zawieranych umów cywilnoprawnych w danej grupie niż ma wiek respondentów.
